P.RAMLEE DAN SENTIMEN KEKENALAN

Pada tahun 2019, Kumpulan Mr. DIY telah menerbitkan sebuah iklan sempena hari raya Aidilfitri. Dengan tajuk ‘’Tetamu VVVIP Haji Bakhul’’, iklan raya ini telah mengambil inspirasi berdasarkan watak-watak daripada filem ‘Labu Labi’, arahan P. Ramlee. Watak Haji Bakhil yang sudah terkenal dan masuk ke dalam metafora moden Melayu sebagai orang yang sangat kedekut dan berkira, diparodi sebagai watak Haji Bakhul, manakala dua orang gaji beliau, iaitu Labu dan Labi dijelmakan semula dengan nama Lebu dan Lebi. Misi utama Haji Bakhul dalam iklan raya ini ialah mengadakan rumah terbuka Aidilfitri dengan mengundang tetamu ‘VVVIP’ yang akan diketahui di penghujung iklan. Lebu, Lebi, isteri dan anak Haji Bakhul merungut kerana acara rumah terbuka ini merupakan sebuah acara besar yang memerlukan banyak persiapan, sedangkan Haji Bakhul tidak memberi wang belanja yang banyak. Akhirnya mereka semua dapat membeli barang-barang yang diperlukan di kedai MR. DIY kerana kedai tersebut menjual barang-barang pada harga yang sangat murah.

P. Ramlee merupakan antara seniman di Malaysia yang paling banyak karyanya melalui proses intepretasi dan gubahan semula sehingga ke era media baharu. Impak besar yang dibawa oleh P. Ramlee ini telah menghasilkan satu sentimen ke dalam jiwa masyarakat sehingga menimbulkan satu kekenalan (familiarity) terhadap lagu, dialog dan watak-watak ikonik daripada filem beliau. Prinsip kekenalan ini merupakan satu cabang fenomena ilmu kejiwaan yang diperkenalkan oleh Robert Zajonc pada tahun 1960. Pendedahan secara berterusan terhadap sesuatu subjek boleh membentuk kecenderungan dan kesukaan terhadap subjek tersebut.

Oleh itu, pengamal media baharu banyak memanfaatkan sentimen ini untuk dua perkara, iaitu menghasilkan kritik sosial terhadap isu semasa, dan kedua, untuk tujuan komersial. Sentimen ini dipersembahkan semula dalam beberapa produk seni media baharu, misalnya lagu pop, iklan, kandungan Youtube, poster dan animasi. Jika terdapat isu-isu tular dalam masyarakat, khususnya yang menyentuh hal politik, maka elemen daripada filem P. Ramlee akan diparodi dalam bentuk sketsa, meme, gif (graphic interchange format) dan sebagainya. Isi kandungan di Youtube, misalnya video alih suara, turut menggunakan elemen P. Ramlee, kerana prinsip kekenalan akan mudah menarik perhatian penonton dan ini tentu sahaja membawa pulangan komersial yang tinggi. Misalnya, pernah tular beberapa tahun dahulu video alih suara ‘Hang Tuah Gagal SPM’ di Youtube. Video ini menarik perhatian kerana satu babak daripada filem lakonan P. Ramlee, iaitu Hang Tuah (1955) dialihsuara ke dalam dialek Kedah.

Terdapat sebuah artikel yang diterbitkan dalam Malaysian Journal of Communication Jilid 34(2) 2018 bertajuk Satira Politik: Analisis Internet Trolling di Malaysia. Fenomena internet trolling atau hasut maya ini telah menular dalam kebanyakan aplikasi media sosial dan seringkali digunakan terhadap para pemimpin politik sebagai bahan sindiran. Artikel ini memberi tumpuan kepada penyertaan pengguna media sosial dalam komunikasi politik berbentuk satira. Menurut Nillson, ‘’satire attacks through indirection’’ (2011). Satira politik melalui pendekatan hasut maya pula dilihat semakin berkembang di Malaysia dan merupakan salah satu medium yang menarik digunakan dalam media sosial sebagai alat menyampaikan maklumat. P. Ramlee terbukti mempunyai impak yang besar dalam mengembangkan satira politik di tanah air dah terus hidup merentas perubahan zaman.

Setiap tindakan atau kenyataan ahli politik yang menjentik rakyat akan ‘dipadankan’ dengan adegan ataupun dialog daripada filem P. Ramlee, misalnya daripada Musang Berjanggut, Ali Baba Bujang Lapok, Tiga Abdul ataupun Madu Tiga. Kritikan atau parodi yang hendak disampaikan lebih cepat diterima dan difahami, kerana memori kolektif kita terhadap P Ramlee yang tebal. P. Ramlee sudah lama menjadi arketaipal dalam pembangunan bangsa Malaysia. Pengarah filem lain juga turut mempunyai karya seni yang hebat dan tajam mengkritik tetapi tidak mempunyai populariti dan faktor kekenalan seperti yang dipunyai oleh P. Ramlee. Fenomena hasut maya ini telah menyebabkan karya-karya P. Ramlee digali, ditonton semula dan dibincangkan mengikut persepsi-persepsi semasa.

Oleh itu, mengapa iklan raya Mr. DIY menarik perhatian? Iklan ini dianggap berjaya memanfaatkan sentimen kita terhadap P. Ramlee apabila menggabungkan watak ikonik Haji Bakhil (atau Haji Bakhul, dalam konteks iklan) dengan motto kedai MR. DIY, iaitu ‘Always Low Prices’. MR. DIY telah berjaya mempromosi kedai rantaian mereka sebagai kedai barang murah, sesuai dengan perwatakan Haji Bakhul yang tidak suka mengeluarkan belanja lebih untuk membeli barang. Tetamu VVVIP yang dimaksudkan pula ialah anak-anak yatim dan ini merupakan satu homaj kepada anak-anak yatim yang terdapat dalam filem ‘Nasib Si Labu Labi’.

Karya-karya beliau terus dapat diapresiasi seiring dengan kemajuan teknologi digital yang pesat. Kumpulan muzik terkenal tanah air, KRU telah ‘berduet’ menggunakan teknologi rakaman terkini dengan P. Ramlee menerusi lagu Getaran Jiwa pada tahun 1997. Mengapakah KRU memilih untuk berduet dengan P. Ramlee, sedangkan ramai lagi penyanyi yang tidak kurang masyhur di tanah air? Jawapannya; KRU memanipulasi sentimen yang sudah sedia ada dalam jiwa masyarakat. P. Ramlee adalah karyawan yang tidak perlu diperkenalkan dengan panjang lebar. Demografi yang mengenali lagu-lagu beliau lebih luas. Universiti Terbuka Malaysia mengambil inspirasi daripada sekolah buta huruf dalam Pendekar Bujang Lapok untuk diterapkan dalam kempen pembelajaran sepanjang hayat di universiti tersebut. Adegan sekolah buta huruf tersebut sangat diingati berbanding adegan pembelajaran dalam filem lain. Oleh itu, objektif Universiti Terbuka Malaysia dapat disampaikan dengan mudah dan bersahaja.

Lagu Hutang nyanyian kumpulan Floor 88 mempunyai elemen P. karya P. Ramlee dengan memasukkan baris ‘Mamanda Fasola tikam di tapak kakinya’ (elemen daripada filem Laksamana Do Re Mi, 1972) dan ‘rampung iseng semar tilem’ (elemen daripada filem Ali Baba Bujang Lapok, 1960). Seperti KRU, kumpulan Floor 88 juga pandai memanipulasi sentimen dan kekenalan kita terhadap P. Ramlee sehingga menjadikan lagu ini menangkap pendengar. Pengarah terkenal, Mamat Khalid turut memberi homaj kepada filem P. Ramlee melalui satu adegan dalam filem Hantu Kak Limah (2018). Adegan tersebut memasukkan elemen daripada filem Pendekar Bujang Lapok (1959) dan Sumpah Orang Minyak (1958). Menurut Hassan Muthalib, rujukan Mamat Khalid mengenai hantu dan alam ghaib bukanlah dunia Barat yang budayanya begitu terasing daripada kita. Homaj ini juga menunjukkan kekaguman Mamat Khalid terhadap era pembikinan filem Melayu di Singapura (2018, p.97).

Enfiniti Production telah mementaskan P. Ramlee: The Musical, sebuah pementasan bersifat biografi dengan stail Broadway pada skala yang besar pada tahun 2007. Pementasan ini mendapat sambutan yang meriah, malah mendapat perhatian ada penaja-penaja korporat dan dipentaskan semula beberapa kali. Menzahirkan riwayat hidup Seniman Agung ini dalam bentuk muzikal bukanlah satu kerja yang mudah, tetapi berjaya dilakukan dengan penuh kesungguhan oleh produksi. Walaupun ramai lagi legenda yang boleh diangkat sebagai subjek pementasan, namun impaknya pastilah tidak sama seperti pemilihan P. Ramlee.

Pada tahun 2015 pula, Perdana Menteri ke-6 pernah mengumumkan bahawa Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan (ASWARA) akan dinaikkan ke taraf universiti penuh di bawah Kementerian Pengajian Tinggi dan ditukar namanya ke Universiti P. Ramlee. P. Ramlee merupakan satu nama besar dalam industri kreatif. ASWARA pula terdiri daripada beberapa buah fakulti seperti Fakulti Penulisan Kreatif dan Filem, Fakulti Muzik, Fakulti Tari dan Fakulti Teater. Kesemua bidang ini merupakan bidang seni persembahan yang dikuasai dan diperjuangkan oleh P. Ramlee. Berdasarkan faktor tersebut, maka dianggap wajar nama beliau diabadikan untuk sebuah institusi pengajian seni.

Pada tahun 2008, Astro Prima dengan Kerjasama Trinini Media muncul dengan projek ‘Inspirasi P. Ramlee’ yang mempersembahkan 5 buah telefilem yang diinspirasikan daripada karya asal P. Ramlee. Tajuk telefilem dan pengarah yang terlibat adalah Babak Empat Madu Tiga dan Sonata Labu Labi (Adlin Aman Ramlie), Orang Minyak Naik Minyak (Afdlin Shauki), Senandung Malam (Dain Iskandar dan Al Jafree Md Yusop) dan Misteri Penarek Becha (Adman Salleh). Semua telefilem ini merupakan produk tafsiran semula karyawan era baharu terhadap elemen-elemen dalam karya P. Ramlee. Pada tahun 2011, Laguna Music telah menghimpunkan 17 buah lagu ciptaan P. Ramlee yang dipersembahkan dalam album P. Ramlee: Satu Indiepretasi. Album ini menampilkan nama-nama yang disebut sebagai ‘karyawan indie’ tanah air ketika itu seperti Hujan, Yuna, Altimet, Pop Shuvit, Azlan and The Typewriter,Monoloque dan The Ramlees. Golongan karyawan muda ini diberi peluang untuk menggubah semula lagu-lagu P. Ramlee mengikut kecenderungan dan gaya masing-masing.

Pada ulang tahun kelahiran P. Ramlee yang ke-88 pada 22 Mac 2017, Google telah mengenang P. Ramlee melalui Doodle khas pada laman utama Google Malaysia (Asia News Network, 23 Mac 2017). Bukan P. Ramlee sahaja, malah isterinya Saloma turut dikenang melalui Google Doodle pada tahun 2020 sempena ulang tahun ke-42 Saloma dikurnia gelaran Biduanita Negara. P. Ramlee bukan sahaja menerima pengiktirafan dalam bentuk anugerah dan darjah kebesaran. Pembangunan infrastruktur dalam negara juga turut terkesan dengan impak besar yang beliau tinggalkan. Antaranya Jalan Caunter Hall, Pulau Pinang ditukar nama ke Jalan P. Ramlee pada 30 Ogos 1983, Jalan Parry, Kuala Lumpur ditukar nama ke Jalan P. Ramlee pada tahun 1982, Auditorium RTM, Angkasapuri ditukar nama ke Auditorium P. Ramlee dan SK Kampung Jawa di Georgetown, Pulau Pinang yang merupakan alma mater P. Ramlee ditukar nama ke SK Tan Sri P. Ramlee pada 13 November 2011.

Disebabkan sentimen kekenalan ini, P. Ramlee terus hidup dan segar merentas alaf.

”Muka P.Ramlee betul macam muka tuan majistret!”

(Labu Labi)